Agorreta

Eta 590 m-ko altueran, Iruñetik 22,7 km-ra eta Arga ibaiaren ezkerraldean dago kokatuta. 24 biztanle ditu (2025) eta mugakide ditu iparraldean Mendelarreta (820 m.) eta Etxarreko gainak, (780 m.) hegoaldean Idoieta, mendebaldean Saigots eta ekialdean Erro.

Esteribarko hiribilduetako bat izan zen, erregearen morroiei, hau da, zuzenean Antso VI.a Jakituna erregearen mende zeuden bilauei zegokiena. Urteko petxa edo zerga doitu zuen 1192an, 6 soldata eta etxe bakoitzeko beste hainbeste olo-erregu zor zuten agorretatarrek. Tasa horren arabera, ia mende bat geroago (1280) 12 nekazari familia bizi ziren bertan.

San Gil Abad eliza harlangaitzez egindako eraikin txikia da, nekazal girokoa. Habearte bakarra du, burualde zuzena eta sarrera epistolaren aldean. Oinaldean dorrea dago, gorputz bakarrekoa eta kanpaientzako bao bikoitza duena. Barrualdean, parpain-arkuz beheratutako kanoi-gangaz estalita, erretaula nagusia dugu. Zur polikromatuko altzari xume bat da, herritarren artean ordaindutakoa eta kronologia ezberdineko tailuekin apaindua. Tartean, Teilatupeko Gurutziltzatuaren irudia nabarmentzen da (XVII. mendea), eta hauxe da multzoko piezarik zaharrena eta zainduena.

Herriko etxebizitzek tokiko ezaugarriak dituzte: kontrahormen arteko bloke handi isolatuak eta bi isurkiko teilatu nabarmenekin.

Baserrien artean, Fernandorena izeneko jauregi etxea dugu, 1730. urtekoa, armarriduna eta Vianako Printzea erakundeak katalogatua. Gaur egun landa-turismoko ostatua da.

San Gilen omenez ospatzen dira irailaren 1ean.