Hirugarrenen cookieak erabiltzen ditugu gure webgunean. Nabigatzen jarraitzen baduzu, ados zaudela ulertuko dugu.
Cookie-n Politika

EUGI (EUGUI)

Fotografía Eugi

INFORMAZIO OROKORRA

Esteribar ibarreko kontzejua da, eta 363 biztanle ditu (2020). Itsas-mailatik 643 metrora dago eta Iruñetik 27,6 km-ra, Arga ibaiaren ezkerraldean. Iparraldean Baztanekin du muga, hegoaldean Urtasunekin, ekialdean Zilbetirekin eta mendebaldean Iragirekin. AUTOFREN-SEINSA kautxua eraldatzeko industria du herrian.

Gaur egungo Eugi urtegiaren ertzean dago, 1973an inauguratutako Eugiko urtegia deitutakoaren ertzean hain zuzen. 70eko hamarkadan Arga ibaiaren iturburuan Iruñea eta Iruñerriko eskualdea hornitzeko eraikitako urtegia da. Urtegiko uren azpian geratu ziren besteak beste, basoa, labea, Baltasarren okindegia (Eugiko okina zena) eta errota bere presarekin. Urtegia eraikitzeko lanek eragin handia izan zuten ibarreko bizilagunen bizitzan; izan ere, 5 urtez, paisaiarik hurbilena pixkanaka eraldatzen joan baitzen.


HISTORIA

Errege jaurerriaren antzinako tokia izan zen, 1280an 181 soldatako petxa zor zuen, eta beste 25 "afari" erakoak gehi errotaren ordainsariak. Orreagako Santa Mariak (1319) idientzako zenbait lursail erosi zituen.

1835-1845eko udal erreformetara arte Esteribarko diputatuak eta etxeen txandakatze bidez izendatutako errejidore batek gobernatzen zuten herria.

Bere mugapean egon ziren Eugiko Errege aroztegia edo errementaria eta Olazarreko burdinola. Honen historia, estu lotuta dago Nafarroako Metalgintzarekin eta baita Eugi eta Orbaizetako olekin. 1847an eskola zuen, eta bertako maisuak 30 gari erregu eta 600 erreal jasotzen zituen urtean, ikasleek egiten zituzten ordainketez gain; posta bailarako balijeroaren bidez (garaiko postari lana egiten zuena) jasotzen zuten herritarrek, eta bideak ferra-bide txikiak ziren. Honetaz gain, aduana eta kuartel-etxea ere bazeuden.


ONDARE ARKITEKTONIKO-KULTURALA

San Gil eliza, Eugiko herrigunean kokatua, 1898an eraikitako eliza modernoa da, baina 1961-1963 urteen artean ia erabat berritua.

Beste eliza bat ordezten du. Bertan, XVII. mendearen amaieran, Joan de Garaicoechea eta Oiz eta Miguel de Barrechea harginek egin zituzten dorrearen, kanpandorrearen eta sakristiaren lanak.

Kanpoaldean, tenplua, arrosa koloreko harrizko multzo noblea da, non elizpea eta dorrea nabarmentzen diren, fatxadaren aldean. Arkupea zirkuluerdiko arkupea da, eta oinplano karratuko dorre baten oinarria da. Zirkuluerdiko hutsuneak ditu kanpaietarako eta erremate-kapitelerako.

Zilarrezko urregintzako bi pieza izan ezik (bata, XVII. mendearen lehen erdikoa; bestea, kaliza purista leuna, identifikatu gabeko zilar-markakoa; eta, 1886. urtekoa, GARCIA autorearen markako zilar-kopoiari dagokiona) elizan gordetzen diren gainerako pieza eta pinturak modernoak dira. Horien artean daude Presbiterioko freskoko pinturak, Lozano Sotés artistak, Francis Bartolozzi emazteak eta Rafael senar-emazteen semeak eginak.

Eugiko mugapean, Kintoko basoaren baitan, Eugiko Munizioen Errege Fabrika edo armaolaren hondakin izugarriak ikus ditzakegu. 10.000 m2-ko monumentu-multzoa da, eta 500 bat pertsona bizi izan ziren antzinako biztanle-gunea ere hartzen du. XVIII. mendeko ospe hura egiturara mugatzen da egun. Arga ibaiaren gaineko arkuak dira hobekien kontserbatutako hondarrak.

Frantziako mugaren ondoan, leku estrategikoan, baliabide natural ugari zeuden lekuan, 1766an ezarri zen Eugiko Errege Arma Fabrika, mendiko ezpondara egokituz. Olaberriko parajean kokatu eta jardunean egon zen 1794an frantsesek Konbentzioaren gerran suntsitu zuten arte. Kanoietarako munizioa eta burdinazko arma arinak ekoizten zituzten batik bat. Zerbitzua eman zuen urteetan, erantsitako herrixka bat sortu zen, non 500 pertsona bizi izan ziren. Bazeuden eskola, mediku etxea eta kapera bat ere.

XVIII. mendean industria aitzindari hau Koroarentzat funtsezkoa izan bazen ere, Eugiko armagintzan aurrekariak bazeuden, hiru burdinola izatera iritsi zena.

Horrela, bada, XV. eta XVII. mendeen artean, Olaondo inguruan burdinola haietako bat egon zen, egungo urtegiaren azpian, eta, ondoren, Olazarrera eraman zen, ibaian gora 4 km-ra, gaur egun, Urkiagako mendatetik Iruritarako bidegurutzean dagoena. Filipe II.ak 1536an erosi zuen, eta Milango eliteko armaginak bertaratu ziren lanera. Batez ere, kaskoak, armadurak, burdinurtuzko bonbak, granadak eta kalibre desberdineko munizioa egiten ziren bertan. Arma horietako asko eta ekoizpen bitxienetako zenbait, hala nola Filipe III.aren eta Filipe IV.aren haur-armadurak, munduko onenen artean daude, eta ikusgai daude Madrilgo Armeria Museoan.

Gaur egun, Eugiko Errege Arma Fabrikaren hondakinek, bere egituraren esentzia mantentzen dute, eta bere arku eta harresietako batzuk ikus daitezke, Kintoko pagoen itzalean dauden sastraken azpian ezkutaturik. Nafarroako Gobernuak Kultur Intereseko Ondasun (BIC) izendatu zuen 2016an, monumentu eta gune arkeologiko izendapenarekin. Eugiko Kontzejuak bere berreskurapen arkeologikoa sustatu zuen mugaz gaindiko "Yelmo" programaren baitan. Programa hau "Nafarroako magnesitak" enpresak eta Europar Batasunak finantzatu zuten (Feder funtsen bidez) Pirinioetako Lan Elkartearekin lankidetzan.

Herriaren erdian OLONDO Erreferentzia Historikoko Zentroa dago, eta haren erakusketari esker, Eugiren historian murgildu, antzinako arma fabrikarekin harritu edo herri txiki horrek dituen ingurune naturalaz, ohiturez eta tradizioez gozatu ahal izango du bisitariak.


JAIAK

Irailaren 1etik 4ra ospatzen dira San Gilen omenez.

Urtero, ekainean, mugaz gaindiko Artisautza Azoka egiten da Eugin, eta euskal herri-kirolen erakustaldiak, lanbide tradizionalak eta dastatze gastronomikoak izaten dira besteak beste.

ITURRIAK

* Diccionario geográfico-histórico de España por la Real Academia de la Historia, I. atala, Nafarroako Erresumaren, Bizkaiko Jaurerriaren eta Araba eta Gipuzkoako probintzien bilduma egiten duena (1802).
* Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz (1845-50).
* Nafarroako Unibertsitateko Artxibo Etnografikoa.
* Nafarroako Herri Artxiboa.
* Nafarroako Entziklopedia Handia.

Logotipos Subvenciones Turismo Navarra