Itsas-mailatik 520 metrora eta Iruñetik 12 kilometrora dago Zuriain, Arga ibaiaren eskuinaldean. Mugakide ditu iparraldean Idoi, ekialdean Ilurdotz, hegoaldean Antxoritz eta mendebaldean Olabe. 73 biztanle zituen 2020an, eta Donejakue Bidea iragaiten da bere mugartetik.
1090ean jada dokumentatua agertzen da Lope Fortuñones jaunaren ezizen lokatibo bezala.
Dirudienez, jaurerri partekatuko hiribildua zen; bertako bizilagunek, 1427an, koroari zor zioten urtean 23 soldatako petxa eta 4 kahiz eta erdi garagar, eta beste hainbesteko zerga zor zioten Orreagako Santa Mariari. Elizak (1334) Pedro Ruiz de Agorretari erosi zizkion errenta horiek.
1835-1845eko udal erreformak arte, bailarako diputatuak eta herriko etxeen artean txandaka aukeratzen zen errejidore batek gobernatzen zuten (hamabost etxe eta XIX. mendearen hasieran hondatutako bakarra, 1850ean hamabi bizilagun zituena). Azken data horretan, parrokoa auzokoen ardura zen; Iruñetik Frantziara igotzen zen ferra-bide bat zuen herriak. Irin-errota batek funtzionatzen zuen. XX. mendearen hasieran, halaber, Caja Rural eratu zen Zuriainen, izaera kooperatiboa zuen tokiko erakundea, haziak, lanabesak edo ustiategiak hobetzeko interes txikiko kredituak ematen zituena hitza bermatze hutsarekin. Uzta jasotzeko uzten zuen maileguen ordainketa.
Herrian, San Millan Eliza dago. Eraikin gotikoa da (XV-XVI. mendeak), habearte bakarrekoa, hiru ataletan banatua eta burualde zuzeneko burualdea duena. Kapera nagusiaren aurreko zatian, kapera txiki batzuk ireki ziren, transeptu gisa. Dorrearen gainean dagoen habeartearen lehen atalean kanoi-ganga (berregina) eta gainerakoetan gurutze-ganga izartuak estaltzen dute. Kapera nagusian eta alboetan trazeria konplexuagoa da, eta gainerakoetan baino modernitate handiagoa adierazten du.
Epistolaren aldetik sartzen da, zirkuluerdiko arku molduratuko atea du, aurretik kanoidun arkupe gangatua duela.
Barruan, rococo estiloko erretaula nagusiak (XVIII. mendearen 2. erdia) hiru tailu ditu gorputz nagusian (San Millan, San Antonio Abad eta Santa Luzia artean), garai eta estilo berekoak. Ebanjelioaren aldeko kaperan erretaula barroko bat dago (1725), polikromiarik gabea, eta haren erdiko horma-hobian Ama Birjinaren irudia dago, haurra magalean duela eserita. Erdi Aroko jatorria du, eta Birjinaren burua eta ezkerreko eskua, Haurra, koroak eta polikromia berriak dira.
Azaroko lehenengo asteburuan ospatzen dira, Donemiliagaren omenez.
ITURRIAK
* Diccionario geográfico-histórico de España por la Real Academia de la Historia, I. atala, Nafarroako Erresumaren, Bizkaiko Jaurerriaren eta Araba eta Gipuzkoako probintzien bilduma egiten duena (1802). * Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz (1845-50). * Nafarroako Unibertsitateko Artxibo Etnografikoa. * Nafarroako Herri Artxiboa. * Nafarroako Entziklopedia Handia.